نويسنده: مارتين گريفيتس
مترجم: عليرضا طيب



 
گروه هشت يك نهاد بين دولتي غيررسمي با عضويت مردم سالاري هاي بازارنگر بزرگ جهان است كه در 1975 براي حفظ و ترويج مردم سالاري آزاد، آزادي فردي، و پيشرفت اجتماعي تشكيل شد. در حال حاضر فرانسه، ايالات متحده، انگلستان، آلمان، ژاپن، ايتاليا، كانادا، روسيه و اتحاديه ي اروپا در اين گروه عضويت دارند. گروه هشت به مسائل عمده ي سياسي و اقتصادي كه فراروي جوامع داخلي اعضا و كل جامعه بين المللي قرار دارد مي پردازد.
گروه هشت براي برخورد با بحران هاي متعددي شكل گرفت كه در اوايل دهه ي 1970 بروز كرد و سازمان ملل متحد و نهادهاي آتلانتيك از برخورد مؤثر با آن ها ناتوان بودند. اين بحران ها شامل فروپاشي نظام نرخ هاي ثابت ارز برتون وودز در 1971، آغاز نافرجام مذاكرات تجاري چند جانبه ي دور توكيو در 1973 (ــ چند جانبه گرايي)، جنگ خاورميانه و تحريم نفتي اوپك در 1973 (ـــ سازمان كشورهاي صادركننده ي نفت)، انفجار هسته اي هند در 1974، شكست ايالات متحده در ويتنام در 1975، و گسترش «كمونيسم اروپايي» در جنوب اروپا بود. در واكنش به اين بحران ها و پس از نشست هاي وزراي اقتصاد گروه پنج در كتابخانه ي كاخ سفيد در 1973 و نشست رهبران چهار كشور بزرگ غربي در حاشيه ي نشست سران كنفرانس امنيت و همكاري اروپا در ژوئيه ي 1975، نخستين نشست سران گروه هشت در نوامبر 1975 در رامبويه ي فرانسه برگزار شد. پايه گذاران آشكار اين گروه والري ژيسكاردستن، رئيس جمهور فرانسه، و لموت اشميت صدراعظم آلمان، بودند. ولي معمار اصلي و آفريننده ي آن هنري كيسينجر، وزير امور خارجه ي ايالات متحده، بود كه از كارهاي پژوهشي خودش درباره ي اتفاق اروپا در سده ي نوزدهم الهام گرفته بود و معتقد بود يك اتفاق مردم سالارانه ي نو، قالبي مديريتي است كه مي تواند به بحران هاي دوران پاسخ گويد.
نظم گروه هشت بر محور نشست سالانه ي دو يا سه روزه ي رهبران كشورهاي عضو گروه كه در اواخر بهار يا تابستان برگزار مي شود پايه مي گيرد. جداي از اين، نشست هاي ويژه اي هم كه گاهي اعضاي كم تري در آن شركت داشته اند در سال هاي 1985، 1996، و 2003 تشكيل شده است. ميزباني و رياست نشست سران در چرخه اي هفت ساله كه از فرانسه آغاز مي شود و به نوبت به ايالات متحده، انگلستان، ‌آلمان، ژاپن، ايتاليا و كانادا مي رسد سال به سال بين كشورهاي عضو مي گردد. روسيه نخستين بار در 2006 ميزباني نشست را به عهده داشت. برخي نهادهاي مستقل وزراي گروه هشت نيز ارتباطي گاه بسيار ضعيف با نشست سران اين گروه دارند. اين نهادها شامل نهاد ناظر بر تجارت كه از 1982 تشكيل شد، نهاد ناظر بر امور خارجي از 1984، نهاد ناظر بر امور مالي از 1986، نهاد ناظر بر محيط زيست از 1992، نهاد ناظر بر اشتغال و كار از 1994، نهاد ناظر بر اطلاعات از 1995، نهاد ناظر بر تروريسم از 1995، نهاد ناظر بر جرايم از 1997، نهاد ناظر بر انرژي از 1998، نهاد ناظر بر بهداشت از 2001، و نهاد ناظر بر همكاري براي توسعه از 2002 مي شوند. اين نظام گسترده تر گروه هشت از حمايت تعدادي از نهادهاي رسمي برخوردار است كه به موضوعات خاص مي پردازند و اغلب براي مدت محدود فعاليت دارند و گاه نيز ساير كشورها، سازمان هاي غيردولتي، و شركت هاي بخش خصوصي را در برمي گيرند. در طول هر سال، نمايندگان شخصي رهبران كه به «شِرپا»، «شبه شِرپا»، نمايندگان مالي و مديران سياسي معروف اند براي تنظيم دستور كار نشست سران، آماده سازي مباحثات نشست سران، نظارت بر پيشرفت در زمينه ي اجراي تعهدات نشست سران، و برخورد با موضوعات فوري و مرتبط، نشست هاي منظمي خواهند داشت.
نخستين نشست سران گروه هشت در رامبويه يا حضور فرانسه، ايالات متحده انگلستان، آلمان، ژاپن و ايتاليا تشكيل شد. كانادا در 1976 و اتحاديه ي اروپا نيز در 1977 به اين گروه پيوستند. اتحاد شوروي و سپس روسيه از 1991 مشاركت هرچه كامل تري در گروه داشته است و روسيه مردم سالار در 1998 به عضويت دائمي گروه درآمد. از 1989 رهبران ديگر كشورهاي برگزيده و سازمان هاي غيردولتي هم در حاشيه ي نشست سران حضور يافته اند ودر 1996 و از 2001 تا 2003 به طور دستجمعي با رهبران گروه هشت ديدار كردند. از اين گذشته كشورها و سازمان هاي غيرعضو چنان چه از نظر كاركردي مناسب باشد در نهادهاي رسمي و وزارتيِ گرداگرد گروه هشت نيز مشاركت مي كنند.
گروه هشت از آغاز تشكيل پيوسته با طيف گسترده اي از مسائل اقتصادي مانند نرخ هاي ارز، مديريت كلان اقتصادي، تجارت بين الملل، و مناسبات با كشورهاي در حال توسعه، مسائل فرامرزي و جهاني مانند انرژي، مسائل زيست محيطي و سياسي-امنيتي چون مناسبات شرق و غرب و تروريسم دست به گريبان بوده است. دستوركار انعطاف پذير گروه هشت پيوسته دامنه يافته و موضوعات اقتصادي خُرد مانند اشتغال و فناوري اطلاعات، موضوعاتي جهاني چون ايمني هسته اي، جرايم سازمان يافته و مواد مخدر، و موضوعاتي مانند كنترل تسليحات، امنيت منطقه اي، و حقوق بشر را در برگرفته است. گاه سران گروه هشت دستوركار نشست هاي خود را روي موضوعات مشخصي چون تروريسم، جنگ افزارهاي نابودي جمعي، و افريقا در نشست كاناناسكيس در 2002 متمركز مي سازند.
نشست سالانه سران گروه هشت به رهبران پرمشغله ي كشورهاي عضو اين امكان را مي بخشد كه به طور مستقيم، رودررو و مستمر در باشگاهي از همگنان درباره ي پيچيده ترين و دشوارترين موضوعات بين المللي و نيز تنگناهاي داخلي كه در برخورد با آن موضوعات پيش روي شان قرار دارد به بحث بپردازند. اين بحث ها رهبران را قادر مي سازد تا با هم روابطي شخصي برقرار كنند كه به اخذ تصميم هاي دشوار در داخل كشور خودشان كمك مي كند و به شكل دستجمعي، سريع و مؤثر در برابر بحران ها يا تكان هاي ناگهاني از خود واكنش نشان دهند. از اين گذشته، نشست سران با تعيين اولويت ها، تعريف موضوعات و زمينه هاي تازه، تأييد يا معرفي اصول و هنجارهايي براي هدايت نظم جهاني، سمت و سوي حركت جامعه ي جهاني را معين مي كنند. نشست سران گروه هشت غالباً تصميمات يا تعهداتي جمعي و علني مي گيرند كه دقيق، ملموس، آينده نگرانه و بلندپروازانه، و حاوي دستورالعمل هايي براي پيگيري اعضا و حكومت هاي غيرعضو و سازمان هاي غيردولتي است.
به طور كل طيف موضوعات مورد بحث، نوآورانه بودن اصول و هنجارهاي سالانه سران گروه هشت به گردن گرفته شده پيوسته رو به گسترش بوده است. پاي بندي كشورهاي عضو به اين تعهدات به طور كلي مثبت بوده است. همگام با قوام يافتن نظام بين المللِ پس از جنگ سرد كه به سرعت در حال جهاني شدن بوده رعايت تعهدات تقويت شده است به گونه اي كه در حال حاضر ايالات متحده و فرانسه همان اندازه پاي بندي از خود نشان مي دهند كه ساير اعضا تحت رهبري انگلستان و كانادا مدت ها از خود نشان مي دادند. نشست هاي سران گروه هشت دستاوردهاي عمده ي بسياري داشته است، از جمله كمك به تبديل عمدتاً مسالمت آميز اتحاد شوروي به روسيه اي مردم سالار و بازار نگر كه اكنون به عضويت كامل گروه هشت درآمده است، مبادرت به جنگ براي جلوگيري از نسل كشي در كوزوو در 1999، ميانجي گري براي تنظيم مقاوله نامه هاي جهاني ناظر بر تغييرات آب و هوايي و تنوع زيستي كه در 1992 در ريو اعلام شد، پايان بخشيدن به دومين شوك نفتي در سال 1979، راه اندازي و تكميل دورهاي آزادسازي تجارت چندجانبه، مهار بحران هاي مالي جهاني كه در نيمه ي دوم دهه ي1990 بروز كرد، و مبارزه با «هواپيماربايي» و ديگر شكل هاي تروريسم، به ويژه پس از حملات 11 سپتامبر 2001 در ايالات متحده. از اين گذشته نشست سران گروه هشت براي برخورد با مسائل تازه بين المللي، رژيم هاي بين المللي برقرار و آن ها را تقويت كرده، نهادهاي بين المللي موجود را احيا و اصلاح كرده، و براي برخورد با چالش هاي جديد در حكم نوعي مركز اداره گري جهاني ايفاي نقش كرده است.
موفقيت نشست سران گروه هشت موجب تشكيل انبوهي از نهادهاي چندين جانبه در سطح نشست هاي سران در دهه ي 1990 شده است. اما نشست سران گروه هشت همچنان تنها مكاني است كه در آن رهبران تمامي قدرت هاي بزرگ مردم سالار جهان براي اداره ي امور جهان بر اساس اصول مردم سالاري به مثابه يك كل با هم به طور منظم ديدار مي كنند.
گروه هشت به منزله ي مركز هرچه كارگرتري براي اداره ي امور جهان به كانون روند سياسي جهان مبدل شده است. نشست هاي سالانه سران اين گروه اكنون محل طرح تقاضاهاي بسياري از كشورهاي غيرعضو و سازمان هايي است كه خواهان تأثيرگذاري بر اين گروه، مشاركت در آن يا درآمدن به عضويت آن هستند. هزاران روزنامه نگار در اين نشست ها حضور دارند و بيش از صدها هزار سازمان غيردولتي و سازمان هاي جامعه ي مدني و شهروندان عادي براي تماس هاي پشت پرده يا برگزاري تظاهرات در محل برگزاري نشست ها گرد هم مي آيند. محوريت فزاينده ي گروه هشت پرسش هايي را در اين باره پيش مي آورد كه آيا دامنه ي اعضاي اين گروه گسترش يابد يا نه و آيا گروه هشت مي تواند و چگونه به شكل نهادينه تري جامعه ي مدني جهاني را در برگيرند و آيا گروه هشت به دبيرخانه اي دائمي خاص خودش نياز دارد يا نه.
ــ سازمان همكاري اقتصادي و توسعه؛ قدرت هاي بزرگ؛ گروه 77


-2002 Bayne,N.Hanging in There:The G7 and G8 Summit in Maturity and Renewal,Aldershot Ashgate.
-2003 Fratiani,M.and kirton,J.(eds)(Sustaining Global Growth and Development:G7 and IMF Challenges and Contributions,Aldershot:Ashgate.
-1999 Hodges,M.kirton,J.and Daniels,J.(eds) The G8's Role in the New Millennium,Aldershot:Ashgate.
جان كِرتون

منبع مقاله :
گريفيتس، مارتين؛ (1388)، دانشنامه روابط بين الملل و سياست جهان، ترجمه ي عليرضا طيب، تهران: نشر ني، چاپ دوم1390